Ελαιόλαδο: Ανασκόπηση της περασμένης σεζόν

Το 2023-24 ήταν μια δύσκολη αλλά και αποκαλυπτική χρονιά για το ελαιολάδο. Τα επιδεινούμενα φαινόμενα ξηρασίας και της κλιματικής αλλαγής συνέβαλλαν στην εκτόξευση των τιμών ελαιολάδου, αλλά το κοντινό μέλλον φαίνεται πιο αισιόδοξο, με καλύτερη συγκομιδή και βελτίωση της σταθερότητας στις ισορροπίες της αγοράς.

Στο ξεκίνημα της νέας ελαιοκομικής περιόδου, οι παραγωγοί ψάχνουν να βρουν το θάρρος να μην απογοητευτούν από την θλιβερή περσινή συγκομιδή, λόγο των συνθηκών που έπληξαν τους ελαιώνες την περασμένη σεζόν. Η περίοδος υπήρξε αδιαμφισβήτητα, μία από τις χειρότερες των τελευταίων 30 ετών.

Εκείνο που ο Όμηρος χαρακτήρισε ως “υγρό χρυσό," βρέθηκε στο επίκεντρο κάποιων από των πιο πιεστικών θεμάτων της περασμένης σεζόν. Τα τελευταία δύο χρόνια οι τιμές του ελαιολάδου έχουν σπάσει κάθε ρεκόρ, ενώ η έλλειψη προσφοράς και η αυξημένη ανάγκη για βιωσιμότητα δεν έχουν περάσει απαρατήρητες- η φετινή ελαιοκομική περίοδος παρουσίασε μια αστάθεια χωρίς προηγούμενο, εφιστώντας την προσοχή σε μια ευρύτερη κρίση στη δυναμική της αγοράς ελαιολάδου.
 
Η συγκομιδή της ελιάς

Οι λόγοι της κρίσης αυτής εντοπίζονται κυρίως σε παράγοντες όπως την χαμηλή απόδοση των καλλιεργειών και τις μειωμένες ποσότητες συγκομιδής, την αμφιλεγόμενη ποιότητα του ελαιολάδου καθώς και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Όμως στην ρίζα του προβλήματος φαίνεται να υπάρχει η περίπλοκη σχέση μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Ενώ η σεζόν έχει φτάσει στο τέλος της, κάνουμε μία σύντομη ανασκόπηση σε ανησυχίες που εγείρουν ζητήματα βιωσιμότητας και προσβασιμότητας σχετικά με αυτό το βασικό προϊόν, προσβλέποντας σε μια πιο αισιόδοξη προοπτική το 2024-25.

Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή, οι έλεγχοι των εξαγωγών και η εκτίναξη του κόστους των λιπασμάτων κατά το προηγούμενο έτος έχουν αφήσει μια πικρή γεύση - οι καιρικές συνθήκες, η άνοδος της θερμοκρασίας και η ξηρασία στη λεκάνη της Μεσογείου έχουν επιφέρει το τίμημά τους, διαταράσσοντας τον κύκλο ανάπτυξης των ελαιόδεντρων και οδηγώντας σε μειωμένες αποδόσεις και ελιές χαμηλότερης ποιότητας. «Οι υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της περιόδου ανθοφορίας οδήγησαν στο κάψιμο των ανθέων, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής ελαιολάδου κατά 80% σε σύγκριση με την προηγούμενη σεζόν”, περιγράφει ο Πάνος Δανατζής, Έλληνας παραγωγός ελαιολάδου που συνεργάζεται με το Wikifarmer και ιδιοκτήτης του Socrates olive oil. 

Η περασμένη σεζόν ήταν εξαιρετικά δύσκολη για τους ελαιοπαραγωγούς, οι οποίοι ήρθαν αντιμέτωποι με δύσκολες επιλογές: «Επέλεξα να δώσω προτεραιότητα στους πελάτες με τους οποίους συνεργάζομαι εδώ και χρόνια, και παράλληλα να διατηρήσω τις τιμές μου σταθερές. Παρόλο που πολλοί νέοι πελάτες με προσέγγισαν, καθώς άλλοι παραγωγοί δεν είχαν απόθεμα, οι περισσότεροι από αυτούς δεν μπορούσαν να εξυπηρετηθούν, καθώς το ελαιόλαδο μας εξαντλήθηκε πολύ νωρίς». Από την άλλη πλευρά, η Ισπανία, η κορυφαία παραγωγική χώρα, κατάφερε να επιτύχει συνολικά 852.550 τόνους μέχρι τον Αύγουστο του 2024. «Οι προμηθευτές ελαιολάδου σε όλη τη Μεσόγειο έχουν κάνει μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται προς το παρόν τις ελλείψεις εφοδιασμού. Ωστόσο, ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος των ακραίων καιρικών συνθηκών είναι ανησυχητικός- αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, ολόκληρη αη αγορά ελαιολάδου θα αλλάξει μέσα στα επόμενα χρόνια», περιγράφει ο Miguel Colmenero, Εμπορικός Διευθυντής του Wikifarmer.

Υψηλή ζήτηση και διακυμάνσεις της αγοράς

Παρόλο που η παραγωγή στις κύριες παραγωγικές χώρες ελαιολάδου της Νότιας Ευρώπης μειώθηκε, η παγκόσμια ζήτηση παρέμεινε υψηλή καθ' όλη τη διάρκεια της περιόδου. Λόγω των μειωμένων αποδόσεων, οι τιμές εκτοξεύτηκαν υψηλότερα από ό,τι τα τελευταία πέντε χρόνια, με τις τιμές του εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου (EVOO) να παραμένουν πάνω από τα 9€/kg, φτάνοντας σε premium επίπεδα. Ωστόσο, οι υψηλές τιμές δεν απέτρεψαν τους πελάτες από την αγορά ελαιολάδου, καθώς η μέση μηνιαία κατανάλωση της Ισπανίας το 2024 έφτασε τους 71.144 τόνους - 3,60% υψηλότερα από τους 68.627 τόνους που καταναλώθηκαν μηνιαίως το 2023. Κατά τη διάρκεια μιας τυπικής καλλιεργητικής χρονιάς, η μέση μηνιαία κατανάλωση ελαιολάδου μπορεί να φθάσει περίπου τους 130.000 τόνους. Φέτος, παρά τις υψηλές τιμές, οι πιστοί καταναλωτές ελαιολάδου φάνηκε να δείχνουν αφοσίωση, συνεχίζοντας να το επιλέγουν λόγω της υψηλής του διατροφικής αξίας και της σημαντικότητας του στην μεσογειακή διατροφή.

Τον Ιούλιο του 2024, η Ισπανία μείωσε τον ΦΠΑ στο ελαιόλαδο στο 0% για να αμβλύνει τις πιέσεις της αγοράς, με στόχο να αποσυμπιέσει την κατάσταση και να βοηθήσει στην προσβασιμότητα του αγαθού. Εν τω μεταξύ, οι παραγωγοί διατήρησαν τα περιορισμένα αποθέματά τους στην Ελλάδα για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, αν και η αστάθεια της αγοράς δεν άφησε σαφή τάση για την περίοδο 2024/25. Η Πορτογαλία έδειξε θετικά σημάδια με μια επιτυχημένη σοδειά, σηματοδοτώντας την εμφάνισή της στην αγορά ελαιολάδου και αναμένοντας μια ακόμη μεγαλύτερη σοδειά την επόμενη περίοδο. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία προχώρησε σε μια τολμηρή κίνηση, απαγορεύοντας τις εξαγωγές χύμα ελαιολάδου τον Αύγουστο του 2023 για να αντιμετωπίσει τις διακυμάνσεις των τιμών και να προστατεύσει τις εγχώριες πωλήσεις, με αποτέλεσμα μια σημαντική ποσότητα ελαιολάδου να μην φτάσει ποτέ στην αγορά.

Οι κανόνες της αγοράς επαναπροσδιορίζονται

Προσαρμοζόμενοι στις νέες συνθήκες, παρατηρείται μια αλλαγή συμπεριφοράς- προηγουμένως, οι αγοραστές από μεγάλες αλυσίδες λιανικής πώλησης, εταιρείες εστίασης, εισαγωγείς και χονδρέμποροι ανέμεναν σταθερές τιμές όλο το χρόνο, με μακροπρόθεσμες συμβάσεις να αποτελούν τον κανόνα. Αυτός ήταν ο «καθιερωμένος κανόνας» στο εμπόριο ελαιολάδου για χρόνια. Ωστόσο, τα τελευταία τέσσερα χρόνια -και ειδικότερα τους τελευταίους 18 μήνες- τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά. Οι επαγγελματίες αγοραστές γίνονται αναπόφευκτα πιο ευέλικτοι, συνηθίζοντας τις διακυμάνσεις των τιμών χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση. Ακόμη και οι αγοραστές λιανικής φαίνεται να δείχνουν ένα επίπεδο κατανόησης στην προσαρμογή τους στη νέα πραγματικότητα.

Ο Μάνος Κοκκινέλης, παραγωγός του βιολογικού ελαιολάδου Seven Olea, παρατηρεί: «Η υψηλή τιμή του ελαιολάδου, σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό, δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για αυξημένη ζήτηση σε προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας και υποκατάστατα». Ο κ. Δανατζής επιβεβαιώνει ότι βασική συνέπεια της σημαντικής αύξησης των τιμών είναι ότι ένα ποσοστό των καταναλωτών στην Ελλάδα στρέφεται σε εναλλακτικές επιλογές ελαιολάδου.

Προβλέψεις για την συνέχεια

Οι προμηθευτές ελαιολάδου βλέπουν «φως στην άκρη του τούνελ», με τις προβλέψεις για την περίοδο 2024-25 να προβλέπουν αύξηση της παραγωγής κατά 18,5% περίπου, φθάνοντας τα 2,7 εκατομμύρια τόνους, με την Ισπανία να συνεισφέρει το 45,5% της αναμενόμενης παραγωγής. Τα πράγματα φαίνονται καλύτερα, καθώς αναμένεται μια εξαιρετική συγκομιδή, που θα οδηγήσει σε εκτόξευση της προσφοράς σε σύγκριση με πέρυσι και, τελικά, σε χαμηλότερες τιμές, καθώς το νέο πετρέλαιο θα διατρέχει την αλυσίδα εφοδιασμού.

Με βάση την ανάλυση του Wikifarmer, οι μεγάλες ελαιοπαραγωγικές χώρες αναμένουν υψηλότερες αποδόσεις φέτος, με την Ισπανία και την Τυνησία να προβλέπουν σημαντική αύξηση 47% και 28% αντίστοιχα. Αντίθετα, η Ιταλία αντιμετωπίζει προκλήσεις λόγω των σοβαρών συνθηκών ξηρασίας σε βασικές περιοχές παραγωγής και των επιπτώσεων του βακτηρίου Xylella fastidiosa.

Λόγω της έντονης κλιματική αλλαγής, είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί η παραγωγή και η ποιότητα του ελαιολάδου για την επόμενη περίοδο. Ο Μάνος Κοκκινέλης δηλώνει: «Η φύτευση σε μεγαλύτερα υψόμετρα και η εξάπλωση των ελαιώνων μπορεί να βοηθήσει στην άμβλυνση του φαινομένου της εναλλασσόμενης καρποφορίας στα ελαιόδεντρα». Ωστόσο, ο Πάνος Δανατζής βρίσκει εναλλακτικές λύσεις για να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα: «Φέτος, για πρώτη φορά, πειραματιστήκαμε με τη χρήση πούδρας καολίνη σε ορισμένα δέντρα για την προστασία τους από τη θερμική καταπόνηση».

Τελικές σκέψεις και προοπτική

Καθώς ο κόσμος του ελαιολάδου αρχίζει να σταθεροποιείται, τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την περίοδο 2023-24 θα πρέπει να καθοδηγήσουν την πορεία του κλάδου προς τα εμπρός. Από τους ελαιώνες της Νότιας Ευρώπης μέχρι την παγκόσμια αγορά, πρέπει να συνεργαστούμε για να οικοδομήσουμε ένα πιο βιώσιμο, δίκαιο και ανθεκτικό σύστημα τροφίμων. «Η συνεχής κατάρτιση σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές και τις βιώσιμες μεθόδους στην παραγωγή ελαιολάδου είναι επίσης απαραίτητη, ιδίως στα ελαιοτριβεία. Οι τακτικές επιθεωρήσεις των διαδικασιών είναι επίσης απαραίτητες για την ενίσχυση της ποιότητας και της διαφάνειας στον τομέα του ελαιολάδου», εξηγεί ο κ. Μάνος Κοκκινέλης. Η διασφάλιση ότι βασικά αγαθά όπως το ελαιόλαδο θα παραμείνουν προσιτά θα απαιτήσει συντονισμένες προσπάθειες από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, με την κλιματική αλλαγή να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της συζήτησης.